Y học cổ truyền gọi sỏi tiết niệu là chứng sa lâm, thạch lâm hoặc cát lâm, gồm các triệu chứng chủ yếu: đau bụng, đau lưng, tiểu tiện ra máu, tiểu tiện khó…
Sỏi đường tiết niệu là một bệnh khá phổ biến trên thế giới, nhất là các nước vùng nhiệt đới. Ở Việt Nam, bệnh chiếm một tỷ lệ đáng kể, đặc biệt ở lứa tuổi 30 – 50. Chế độ ăn uống không hợp lý, nhiễm khuẩn đường tiết niệu hoặc sống ở vùng khô, vùng nhiệt đới là những yếu tố thuận lợi tạo thành sỏi. Sỏi tiết niệu gồm có sỏi thận, sỏi niệu quản, sỏi bàng quang và sỏi niệu đạo.
Y học cổ truyền gọi sỏi tiết niệu là chứng sa lâm, thạch lâm hoặc cát lâm, gồm các triệu chứng chủ yếu: đau bụng, đau lưng, tiểu tiện ra máu, tiểu tiện khó…
Nguyên nhân do thấp nhiệt kết ở hạ tiêu, làm cặn nước tiểu đọng lại, nhỏ gọi là sa, to gọi là thạch. Sa và thạch làm trở ngại đến việc bài tiết nước tiểu gây tiểu tiện khó, ứ lại gây đau. Thấp nhiệt còn gây sốt, huyết ứ trệ gây chảy máu.
Cách chữa bệnh tùy theo thể bệnh trên lâm sàng và theo nguyên tắc cấp tính trị tiêu, mạn tính hòa hoãn trị bản. Thời gian chữa trị kéo dài có thể làm sỏi nhỏ lại tự tiêu hoặc tiểu tiện bài tiết ra ngoài. Có thể làm thay đổi cơ địa giúp sỏi không tái phát (sau khi bài tiết ra hay sau khi phẫu thuật lấy sỏi). Bài viết này xin được giới thiệu tới độc giả một số bài thuốc YHCT có tác dụng điều trị sỏi đường tiết niệu.
Chỉ định điều trị bằng thuốc YHCT cho các trường hợp sau:
– Kích thước sỏi 1cm ở niệu quản.
– Trên phim sỏi tương đối nhẵn.
– Số lượng sỏi nhiều mà phương pháp phẫu thuật hoặc tán sỏi có thể không lấy hết được.
– Chống tái phát.
– Chức năng của thận bình thường hoặc tổn thương nhẹ, sỏi thường một bên.
– Bệnh nhân không chịu nổi phẫu thuật vì tuổi cao, thể trạng suy yếu.
Thể thấp nhiệt
Nguyên nhân: Do ăn nhiều các thức ăn cay nóng béo ngọt, hoặc nghiện rượu lâu ngày gây thấp nhiệt, thấp nhiệt lâu ngày làm cho cặn trong nước tiểu tụ thành sỏi.
Triệu chứng: Tiểu tiện ra máu, kèm theo đau quặn bụng, tiểu tiện nhiều lần, đái buốt, miệng đắng họng khô, bụng dưới tức trướng, chất lưỡi đỏ, rêu vàng nhớt, mạch huyền hoạt.
Pháp điều trị: Thanh nhiệt lợi thấp, thông lâm bài thạch.
Bài 1: Bát chính tán gia giảm gồm: mộc thông 9g, biển súc 12g, hoạt thạch 15g, sơn chi 12g, kim tiền thảo 30g, kê nội kim 9g, tiên hạc thảo 15g, xa tiền tử 15g, cù mạch 12g, đại hoàng 6g (cho vào sau), cam thảo 6g, hải kim sa 15g, hoa hòe 10g. Sắc uống ngày 1 thang chia 3 lần.
Bài 2: Kim tiền thảo 40g, tỳ giải 20g, xa tiền tử 20g, uất kim 12g, trạch tả 12g, ngưu tất 12g, kê nội kim 8g.
Sắc uống ngày một thang chia 3 lần.
Bài 3: Đạo xích tán gia vị gồm: sinh địa 16g, kim tiền thảo 40g, đạm trúc diệp 16g, xa tiền tử 20g, mộc thông 08g, kê nội kim 8g, cam thảo (sao cháy) 8g. Sắc uống ngày 1 thang chia 3 lần.
– Nếu đái ra máu thêm cỏ nhọ nồi 16g, tiểu kế 12g.
– Nếu đau nhiều thêm ô dược 8g, diên hồ sách 8g, uất kim 8g.
Thể can uất khí trệ
Nguyên nhân: Do tinh thần không thư thái, cáu giận tổn thương can, gây nên can uất khí trệ, khí trệ không tuyên thông uất hóa hỏa, hỏa uất ở hạ tiêu, ảnh hưởng khí hóa của bàng quang, dẫn tới tiểu tiện khó, đau, tiểu không hết bãi.
Triệu chứng: Tiểu tiện ra máu, đái buốt, đái rắt, ấn vùng thận đau, ngực sườn đầy trướng, chất lưỡi tối hoặc có ban ứ huyết, mạch huyền sáp.
Pháp điều trị: Hành khí lợi tiểu, thông lâm bài thạch.
Bài 1: Thạch vĩ tán gia giảm gồm: thạch vĩ, tang bạch bì, phục linh, xa tiền tử, chi tử, kim tiền thảo đều 12g; hoạt thạch 16g; cam thảo, mộc thông 6g. Sắc uống trong ngày.
Bài 2: Tứ vật đào hồng thang gia giảm gồm: đào nhân 12g, xuyên khung 8g, ngưu tất 8g, hoạt thạch 15g; kê nội kim, mộc thông, trạch tả, ô dược, xuyên luyện tử đều 9g; hồng hoa, đương quy, đông quỷ tử đều 12g; kim tiền thảo 30g; hải kim sa, xa tiền tử đều 15g.
Bài 3: Kim tiền thảo 40g; xa tiền tử 20g; đào nhân, uất kim, chỉ xác, đại phúc bì, kê nội kim đều 8g, ý dĩ 16g. Sắc uống ngày 1 thang.
Thể thận âm hư suy
Nguyên nhân: Sỏi lâu ngày không khỏi, thấp nhiệt gây hao thương chính khí, hoặc tuổi già, bệnh lâu ngày cơ thể bị hư nhược, hoặc tiên thiên bất túc, lao lực quá độ, dẫn tới thận âm suy hư, âm hư hỏa vượng, hư hỏa bức huyết vong hành gây nên tiểu tiện ra máu.
Triệu chứng: Tiểu tiện ra máu, bụng dưới trướng đầy, lưng gối mềm yếu, đầu váng tai ù, triều nhiệt, ra mồ hôi trộm, chất lưỡi đỏ, rêu ít, mạch tế sác.
Pháp điều trị: Tư âm giáng hỏa, thông lâm bài thạch.
Bài thuốc: Bổ thận bài thạch thang gồm: tri mẫu, thục địa, trạch tả, đương quy, hoàng bá đều 12g, kê nội kim 9g, mộc thông 9g; cam thảo, sơn thù đều 6g, kim tiền thảo 30g; hải kim sa, xa tiền tử, hoàng kỳ 15g. Sắc uống ngày 1 thang.
Theo Suckhoedoisong
